باغ امین‌السلطان یا خانه باغ اتحادیه و ویژگی‌های معماری آن
باغ امین‌السلطان یا خانه باغ اتحادیه، یکی از باارزش‌ترین بناهای تاریخی دوره قاجار در تهران، در خیابان لاله‌زار و انتهای کوچه اتحادیه واقع شده است. این عمارت که ابتدا متعلق به میرزا ابراهیم خان امین‌السلطان، صدراعظم ناصرالدین شاه، بود، پس از ترور او در سال ۱۲۸۶ توسط عباس صراف، به ورثه‌اش رسید و بخشی از آن در سال ۱۲۹۵ به حاج رحیم اتحادیه فروخته شد. این باغ، تنها بازمانده از باغ‌های وسیع لاله‌زار است که در زمان ناصرالدین شاه به دلیل احداث خیابانی مشابه شانزلیزه پاریس شکل گرفت. شهرت این مکان به‌ویژه به دلیل استفاده به‌عنوان لوکیشن سریال «دایی جان ناپلئون» ساخته ناصر تقوایی در سال ۱۳۵۳ افزایش یافت، که بر اساس رمان ایرج پزشک‌زاد ساخته شده بود.
معماری خانه باغ اتحادیه ترکیبی از سبک‌های ایرانی و اروپایی است که بازتاب‌دهنده ذوق معماری دوره قاجار است. سردر آجری با آجرکاری اسلیمی و ستون‌های نیم‌گرد تزئینی، ورودی باشکوهی را ایجاد کرده که با قوس‌های تراش‌دار و قاب اسماء جلاله زینت یافته است. در بخش شمالی، مقرنس‌کاری‌های ظریف با طرح چهارکاسه و آویزها، هنر گچ‌بری سنتی را به نمایش می‌گذارد. عمارت اصلی با مساحتی حدود ۸۸۰۰ متر مربع، شامل چندین بخش از جمله تالارهای گچ‌بری‌شده، حوض بزرگ مرکزی و کوشک‌هایی با سقف شیب‌دار است که نورگیری مستقیم و پلکان‌های سنگی را در بر دارد. این عناصر، هویت ایرانی-اروپایی بنا را تقویت می‌کنند و نشان‌دهنده تأثیرات نئوکلاسیک و الگوهای متقارن هخامنشی هستند.
بخش‌های مختلف عمارت، از جمله خانه حاج رحیم و خانه فرخ‌اعظم، با راه‌های زیرزمینی متصل شده‌اند که پس از مرمت در سال ۱۳۹۴ کشف شدند. این ویژگی‌ها، عمارت را به مکانی چندمنظوره برای زندگی و گردهمایی‌های سیاسی تبدیل کرده بود. با این حال، تخریب بخش‌هایی از بنا در سال‌های اخیر، از جمله در سال ۱۳۹۳ توسط شهرداری، و خروج آن از فهرست آثار ملی در سال ۱۳۸۸، نگرانی‌هایی درباره حفظ اصالت آن ایجاد کرده است. مرمت سه‌ماهه پیش از فیلم‌برداری «دایی جان ناپلئون» و خریداری آن توسط شهرداری در سال ۱۳۹۴ برای کاربری فرهنگی، تلاش‌هایی برای نجات این میراث بوده است.
خانه باغ اتحادیه، با تاریخچه غنی و معماری منحصربه‌فردش، نه‌تنها یادآور روزهای شکوه لاله‌زار، بلکه نمادی از تلفیق فرهنگ و هنر در دوره قاجار است. این مکان، با خاطرات سریال محبوب، همچنان جاذبه‌ای برای علاقه‌مندان به تاریخ و معماری محسوب می‌شود.
1403/08/30
گزارش از مسعود مصیبی
